Esperantossa
Esperantossa je letste ŝirujena mahossa, afto glossa dan-sintua inne 1887 tosji. Imatiid liik 2 000 000 pashuun deki hanu Esperantossa.
Esperantossa je dan-sintuena na Ludwik (Lazar) Zamenhof, au inne hadjitid dan-haiti "Mellanlantossa". Men Ludwik dan-kaku fiknamae fu sebja, "D-ro Esperanto" (reformadjin Inonodjin), au anderdjin dan-hadji bruk ko "Esperanto" huur namae fu glossa. Afto glossa je dan-mahaena per mahaplusimpel hanu per pashuun fu tŝigau lant. Esperantossa je mange simpel au jenai glossa fu jokulant.
Flakka
Flakka fu Esperantossa je midori kereik. Inne oba lieva ik fu sore je sjiroj kereik, inne afto kereik je zvezda na go ik. Afto zvezda imi festa fu go gaijatel, doko pashuun vona. Midori varge imi inono, sjiroj varge imi heiva, ytenkrigtid.
Alfakrunn au zam
Esperantossa har 28 kirain: 5 sebjazam au 23 mitzam
| Kirain | Namae | Zam (na Mellanlant Zamkirain Alfakrunn) |
|---|---|---|
| A | A (a) | a |
| B | Bo (bo) | b |
| C | Co (t͡so) | t͡s |
| Ĉ | Ĉo (t͡ʃo) | t͡ʃ |
| D | Do (do) | d |
| E | E (e) | e |
| F | Fo (fo) | f |
| G | Go (go) | g |
| Ĝ | Ĝo (d͡ʒo) | d͡ʒ |
| H | Ho (ho) | h |
| Ĥ | Ĥo (xo) | x |
| I | I (i) | i |
| J | Jo (jo) | j |
| Ĵ | Ĵo (ʒo) | ʒ |
| K | Ko (ko) | k |
| L | Lo (lo) | l |
| M | Mo (mo) | m |
| N | No (no) | n |
| O | O (o) | o |
| P | Po (po) | p |
| R | Ro (ro) | r |
| S | So (so) | s |
| Ŝ | Ŝo (ʃo) | ʃ |
| T | To (to) | t |
| U | U (u) | u |
| Ŭ | Ŭo (wo) | w |
| V | Vo (vo) | v |
| Z | Zo (zo) | z |
Namae fu kirain na sebjazam je sama zam fu afto: a, i, u. Namae fu kirain na mitzam je zam fu afto mitt zam /o/, per deki hanu plusimpel: bo, ro, ŝo.
Al kirain har mono ein zam, al zam har mono ein kirain per sebja. Grunn aftoo pashuun altiid deki liesa kakuena punkt os kaku hanuena fras. Aftoo maha lera mange plusimpel.
Kakutropos
Eksi kirain har kirainklea: Ĉ, Ĝ, Ĥ, Ĵ, Ŝ, Ŭ. Pashuun jokutid dekinai kaku hei. Grunn afto, jam ander kakutropos per hei.
Zamenhof dan-hanu, ka da-pashuun bruk h per ^ au kavari ŭ u made. So ĉ bli ch, ĝ bli gh, ĵ bli jh, ĥ bli hh, ŝ bli sh, ŭ bli u. Aftoo haise h-kakutropos. Men aftoo jenai mange braa, grunn na aftoo "chashundo" glaubi je "ĉaŝundo", men aftoo ko jamnai, afto ko je "ĉashundo". Grunn aftoo, jam ander kakutropos, ka haise x-kakutropos - al klea bli kirain x, so ĉ bli cx, ĝ bli gx, ĵ bli jx, ĥ bli hx, ŝ bli sx, ŭ bli ux. Aftoo nai har sama varuiting fu h-kakutropos, men mange pashuun duanai aftoo kakutropos grunn sore jenai helena.
Ruuru
Koowari
Koowari per tŝigaŭ hanutel
Per al kotoba pashuun deki fŝto, tingko, suruko, liiko os troposko je sore, per aftoo pashuun mus bruk koowari. Al tingko owari na "o": hundo, Esperanto, koro. Al liiko owari na "a": granda, malrapida, suspektinda. Al suruko owari na "i": manĝi, tremigi, aliĝi. Al troposko owari na "e": malrapide, hazarde, amante.
Koowari per tŝigaŭ kotobafal
Ataifal
Tingko au liiko har einfal au pluseinfal; sore imi, ka aftoo ting je plus na ein. Per maha aftoo fal, pashuun mus bruk "j" inne owari: hundo-hundoj, koro-koroj, malrapida-malrapidaj.
Tingkofal
Inne Esperantossa je ni tingkofal: namaefal au jenafal. Jenafal deki imi, ka ting jenai ting ka suru, sore je suruena ting. Ttb inne Esperantossa inne fras hujn dua kot kot mus har jenafal, au hujn mus har namaefal, grunn hujn suru (dua) au kot suruena (duajena). Aŭen jenafal deki maha made-plas plas kara, ttb inne Esperantossa Un skёi inne huomi au Un skёi inne huomi made je tŝigaŭ mono na fal fu kotoba huomi. Per maha jenafal, pashuun mus bruk "n" inne owari: hundo-hundon, koroj-korojn, malrapida-malrapidan.
Fal fu liiko au tingko fu he
Liiko altiid har sama fal ka har tingko fu sore: malrapida hundo, malrapidaj hundoj, malrapidan hundon, malrapidajn hundojn.
Surukofal
Suruko har eksi fal, al fal har koowari: polfal - i - manĝi, tremigi, aliĝi; danfal - is - manĝis, tremigis, aliĝis; imafal - as - manĝas, tremigas, aliĝas; miraifal - os - manĝos, tremigos, aliĝos; tifal - us - manĝus, tremigus, aliĝus; dafal - u - manĝu, tremigu, aliĝu.
Hadjitel au owaritel
Esperantossa har liik 10 ranja hadjitel au 30 ranja owaritel (aŭen jam hadji- au owaritel per, tatoeba, tŝigaŭ ŝirutropos). Grunn hei lera kotoba bli mange plusimpel: li du ŝiru ko kola, med hadjitel au/os owaritel du deki maha mangedai kotoba, ttb bystrakolaŝtof (kola + owaritel fu maha + owaritel fu brukting) os pashuun ka mangetiid kolanai (hadjitel fu kundur + kola + owaritel fu na velt mange suru + owaritel fu pashuun aftoolik).
Al hadjitel au owaritel deki brukena huur koranja. Ttb du deki maha kotoba kundur (liiko) hadjitel fu kundur karaa, per aftoo du mus bruk koowari fu liiko, a. Li aftoo hadjitel jeti fus-, fusa imiti kundur
Al mittko deki brukena huur hadjitel.
Kotoba karaglossa
Letste mange kotoba ka fu ander glossa je fu latinossa, franciossa, italiossa os espanossa. Aŭen mange ko fu grekossa aŭ doitŝossa, jam joku ko fu angelossa au rusiossa. Aŭen mange kotoba jenai kotoba fu anderglossa, hei je mahayena med hadji- au owaritel.